تست تشخیص پارانوئید

در این مقاله به کمک مثال عینی با با اختلال شخصیت پارانوئید Paranoid Personality Disorder (PPD) آشنا شوید:

«آقای ج.م در یک محله متوسطی بزرگ شده بود و اگرچه هیچ‌وقت مشکلات جدی پیدا نکرده بود اما در مدرسه معروف بود به کسی که با معلم‌ها و همکلاسی‌ها بگومگو می‌کند. بعد از دبیرستان، در دانشگاه ثبت نام می‌کند، ولی سال بعد اخراج می‌شود. موفق نبودن او در دانشکده، به این برمی‌گشت که او مسئولیت نمره‌های بد خودش را نمی‌پذیرفت. او همیشه در ذهنش شروع به پروراندن نظریه توطئه درباره اساتید، همکلاسی‌ها و .. کرد.تصور می‌کرد که همه آنها تبانی کرده‌اند. او یکسره کارش را عوض می‌کرد، چون به کارفرما مشکوک بود که حقش را می‌خورد و از او سوءاستفاده می‌کند. او از پدر و مادرش فاصله گرفت و در شهری دیگر ساکن شد. اما نامه‌هایی که برای آنها می‌نوشت حاکی از این نگرانی بود که دیگران قصد آسیب رساندن به او را دارند. حتی شروع به تحقیق درباره دوران کودکی خودش کرد. متوجه شد در کودکی پدر و مادرش او را به مرکز مشاوره‌ای می‌بردند. او تصور می‌کرد مشاوران در آن زمان، بر او تحقیقاتی انجام دادند و او یک قربانی است. بتدریج وضعیت او بدتر شد و توسط پدر و مادر به روانشناس مراجعه کرد، در آنجا بود که تشخیص اختلال شخصیت پارانوئید برای او داده شد».

یکی از اختلالات ناتوان‌کننده روانی که هم خود شخص و هم اطرافیانش از آن رنج می‌برند، اختلال شخصیت پارانوئید است. مشخصه اصلی این اختلال، داشتن شک شدید و بدگمانی است. این افراد معمولاً خشمگین هستند، متعصبانه رفتار می‌کنند و رفتار منطقی‌ای ندارند. شاید زندگی روزمره این افراد دچار چالش نشود، اما مطمئناً دچار مشکلات عدیده‌ای در ارتباط هستند، بیشترین شکایت‌هایی که همسران این افراد دارند، منجر به درخواست طلاق می‌شود. شیوع اختلال شخصیت پارانوئید، در مردان بیشتر است. افراد خشن و متخاصم که اهل دعوا هستند، بیشترین میزان ابتلا به این اختلال را دارند. معمولاً در میانسالی تشخیص می‌گیرند. در این افراد اختلالات هذیانی بیشتر وجود دارد. به دلیل عدم اعتماد به دیگران، دچار انزوای اجتماعی هستند. آنها مشاغل انفرادی دارند و شب‌کاری را دوست دارند. تکلم‌های هدفمند دارند و به صورت رادیکال صحبت می‌کنند. در ادامه نشانه‌های تشخیصی این اختلال معرفی می‌شود.

دونشانه کلی در اختلال پارانوئید وجود دارد:

الف: بی‌اعتمادی و سوءظن فراگیر به دیگران به طوری که انگیزه‌های آنها را بدخواهانه تصور می‌کند. نشانه‌های این علامت شامل:

سوءظن و شک بدون داشتن دلیل کافی. او تصور می‌کند دیگران قصد فریب دادن و یا سوءاستفاده از او را دارند.
نگران وفاداری و اعتماد دوستان و همکارانش است. تصور می‌کنند که آنها هیچوقت وفادار نخواهند بودند.
فرد پارانوئید مایل نیست از اسرار و رازهایش با کسی سخن بگوید، چون تصور می‌کند دیگران با استفاده از این رازها از او سوءاستفاده می‌کنند.
به کلمات محبت‌آمیز دیگران، معنای دیگری می‌دهد و آنها را درست و واقعی نمی‌داند.دنبال شواهد برای عدم تایید کلمات محبت آمیز هستند.
شخص کینه‌دوزی است و معمولاً دیگران را نمی‌بخشد. به خصوص اگر حس کنند توهینی به آنها شده است.
به سرعت عصبانی می‌شود و حمله متقابل انجام می‌دهد، چون احساس می‌کند به شخصیت و اعتبارش حمله شده است.
به همسر و یا شریک جنسی بدون هیچ دلیل و منطقی سوءظن شدید دارد. این عامل باعث درخواست طلاق توسط همسرشان می‌شود.

ب: این اختلال نباید با دوره اسکیزوفرنی، دوقطبی و یا اختلال افسردگی همراه باشد و به دلیل ویژگی‌های خاص جسمانی(مانند معلولیت) نیز بوجود نیامده است.

حال که همراه با مثال بالینی، علائم این اختلال را شناختید، در ادامه به دلایلی که باعث می‌شود یک فرد دچار اختلال شخصیت پارانوئید شود، می‌پردازیم.

شواهد محدودی در مورد عوامل زیست‌شناختی که در اختلال پارانوئید سهم دارند، وجود دارد. برخی از تحقیقات نشان می‌دهند که این اختلال در میان بستگان کسانی که دچار اختلال اسکیزوفرنی هستند، رایج‌تر است. ژنتیک عامل مهمی در بوجود آمدن اختلال پارانوئید است، اما شواهد آماری آن کم است. در کنار این عوامل، وقتی از افرادی که دچار این اختلال بودند، خواسته شد که گذشته خود را به یاد بیاوردند، غالباً بدرفتاری‌های گسترده در دوران کودکی، تجارب دردناک و طردشدن‌ها متعددی وجود داشته است. افراد مبتلا به این اختلال، غالباً مفروضه‌های بنیادی اشتباه فراوانی دارند. مانند: «دیگران خبیث و فریبکارند»، «دیگران به محض فرصت پیدا کردن، به شما حمله می‌کنند»، «تو وقتی آرامش داری که روی پای خودت بایستی» و.. ریشه چنین افکاری، به دوران کودکی و تربیت اولیه برمی‌گردد. پدر و مادر این افراد معمولاً به آنها توصیه می‌کنند که مراقب اشتباه‌شان باشند و به آنها القا می‌کنند که شما با دیگران متفاوت هستید. در واقع این کودک همیشه گوش‌به‌زنگ و بی‌اعتماد است و تصور می‌کند دیگران بالاخره او را فریب می‌دهند. عوامل فرهنگی نیز بسیار در اختلال شخصیت پارانوئید نقش مهمی دارند. وقتی شما مهاجرت می‌کنید و یا جزئی از گروه اقلیت هستید، آداب و رسوم فرهنگ جدید را نمی‌دانید. اگر آنها به مساله بخندند، ممکن است تصور کنید با شما مشکلی دارند یا مورد تمسخر واقع شدید! در برخی از منابع نیز اشاره شده است در بین ناشنوایان، میزان بروز این اختلال بیشتر است.

برای تشخیص این اختلال نیاز است که درمانگر از مسائل گذشته و نوع روابط بیمار آگاهی پیدا کند. تستی که می‌توانیم برای این نوع بیماران به کار ببریم، پرسیدن تجربه‌هایی است که مراجع در آنها باید به دیگران اعتماد می‌کرده و این کار را نکرده است. البته این نکته بسیار مهم است که اختلالات دیگر مانند نشانه‌های روان‌پریشی، اختلال مصرف مواد، اختلال اسکیزوتایپی و اختلال شخصیت اسکیزوئید با اختلال پارانوئید اشتباه گرفته نشود.

از آنجایی که افراد مبتلا به اختلال شخصیت پارانوئید به همه بی‌اعتماد هستند، معمولاً از درمانگران کمک نمی‌گیرند. چون این افراد در شکل‌گیری رابطه درمانی، که باید توام با اعتماد باشد، دچار مشکل اساسی هستند. حتی گاهی دیده شده است که به خود درمانگر هم شک دارند. اگر این افراد به روانشناس مراجعه کنند، معمولاً بیشترین تلاش درمانگر صرف برقراری رابطه توام با اعتماد و امنیت می‌شود. برای درمان مفروضه‌های بنیادی و اشتباهی که بالاتر به آن اشاره کردیم نیز، درمانگران از شناخت درمانی استفاده می‌کنند. اما به این نکته توجه داشته باشید که هیچ یک از درمان‌هایی که تابحال برای درمان اختلال شخصیت پارانوئید استفاده شده است، نتوانسته که به طورمعناداری مشکل را بهبود ببخشد.