مهارتهای زندگی (چطور زندگی خوبی داشته باشم)
“چرا نمی‌توانم نه بگویم؟” “خشمم چرا قابل کنترل نیست؟””چرا گاهی اوقات آدم‌ها با خشم باهم ارتباط برقرار می‌کنند؟ “”چرا من در تصمیم‌گیری‌های زندگی‌ام همیشه ناتوان هستم و بر سر دوراهی قرار می‌گیرم؟” تابحال برای شما پیش آمده است که با این سوالات مواجه شوید؟ به نظر شما آیا همه ما در موقعیتی قرار می‌گیریم که ذهن‌مان درگیر این موضوعات باشد یا برخی افراد درگیر این مسائل می‌شوند؟ در این مقاله قصد داریم تا شما را با دنیای جدیدی آشنا کنیم که در آن افراد با یادگیری مجموعه مهارت‌هایی به نام “مهارتهای زندگی” کیفیت روابط و زندگی فردی و اجتماعی خود را افزایش دهند. بنابراین شما در این مقاله با مهارتهای زندگی آشنا خواهید شد و فایده آنها را متوجه می‌شوید.
تاریخچه مهارتهای زندگی
یکی از چالش‌های اصلی که برای فعالان عرصه تعلیم و تربیت و سازمان بهداشت جهانیWHO وجود داشت، افزایش میزان خودکشی و اعتیاد در نوجوانان بود و فکر متولیان سلامت روان را مشغول کرد. نوجوانان زیادی وجود داشتند که توانایی مقاومت در برابر خواسته‌های دیگران را نداشتند، برای مثال، در برابر پیشنهاد به سیگارکشیدن و یا استفاده از موادمخدر نمی‌توانستند نه بگویند. بنابراین متوجه شدند این نوجوانان نیاز به یادگیری مهارتی دارند که در ابتدا به آن مهارت “نه گفتن” گفته می‌شد. اما این مهارت به تنهایی نمی‌تواند پاسخگوی این مساله باشد. در واقع برای اینکه نوجوانان بتوانند نه گفتن را در خودشان تقویت کنند، نیاز به یادگیری مهارتهای پایه‌ای‌تر دارند. بنابراین به مرور زمان برنامه‌ای تحت عنوان آموزش مهارتهای زندگی به راه افتاد که همچنان کاربردی است. بیشترین تعداد مراجعین به مراکز مشاوره از فقر این مهارتها شکایت دارند . به همین دلیل برای بسیاری از درمان‌ها و یا پیشگیری از شدت پیدا کردن اختلالات ما نیاز به یادگیری مجموعه این مهارتها داریم. به طور کلی آموزش مهارت های زندگی ابزاری قوی در دست متولیان سلامت روانی جامعه در جهت توانمندسازی افراد در ابعاد روانی-اجتماعی است. این مهارتها به افراد کمک میکند تا مثبت عمل کرده، هم خودشان و هم جامعه را از آسیب های روانی، اجتماعی حفظ کرده و هم سطح بهداشت روانی خویش را را ارتقا ببخشند. آموزش مهارت های زندگی تاریخچه ای طولانی در حمایت از ازتقاء سلامتی دارد . در سال (1986) منشور اوتاوا مهارتهای زندگی را به عنوان یک انتخاب برای ایجاد سلامت بهتر برگزید.در سال (1989) همایش حقوق کودک (CRC) مهارتهای زندگی را با آموزش مرتبط کرد با بیان اینکه آموزش باید به سوی توسعه تمام توانایی های کودک هدایت شود.کنفرانس آموزش جهانی داکار اعلام کرد که همهی جوانان، نوجوانان؛ کودکان و بزرگسالان حق انسانی برای استفاده از آموزش که شامل یاد گرفتن، دانستن، انجام دادن زندگی با یکدیگر و بودن است را دارند.
تعریف مهارتهای زندگی
طبق تعریف معروفی که سازمان بهداشت جهانی از مهارتهای زندگی داشته است، آن را “توانایی انجام رفتار سازگارانه و مثبت به گونهای که فرد بتواند با چالشها و ضروریات کنار بیاید”، معرفی کرده است.
فایده‌های مهارتهای زندگی
همهی ما در مسیر زندگی با مشکلات و موانعی روبه رو می‌شویم که ممکن است کیفیت زندگی‌مان را دستخوش تغییر کند، اما نحوه رویارویی ما با مشکلات بسیار متفاوت است. برخی افراد در رویارویی با مشکلات زندگی، فاقد توانایی و مهارت های لازم هستند و همین موجب آسیب پذیری آنان میشود. در اختیار داشتن منابع و مهارتهای به ما کمک میکند تا در موقعیت های مختلف عاقلانه و صحیح رفتار کنیم؛ به طوری که آرامش داشته باشیم و لذت ببریم و با دیگران ارتباط سازگارانه و مفیدی داشته باشیم و بدون توسل به خشونت بتوانیم مسائل پیش آمده را حل کنیم. در حقیقت آموزش مهارتهای زندگی با ارائه راهحلهای نوین و موثر فرد را برای مقابله با مشکلات فرا میخواند و در نهایت میآموزد که هر فرد چگونه آموزگار زندگی خود باشد.
آموختن و به کارگیری مهارتهای زندگی نقش مهمی در سلامت روان دارد، زیرا ما را قادر میسازد تا دانش، ارزشها و نگرشهایتان را به تواناییهای بالفعل تبدیل کنید و انگیزه لازم جهت انجام رفتار سالم را داشته باشید. این مهارتهای مفید و مثر، براحساس شما از خودتان و دیگران، اثر میگذارد؛ بر اعتماد به نفس و عزت نفس شما اثر دارد. انگیزه شما را در مراقبت از خودتان و دیگران، پیشگیری از بیماریهای روانی و مشکلات رفتاری، افزایش میدهد.این نکته را می‌دانید که سلامت روان و کیفیت زندگی از نیازهای اساسی انسان هستند که در توسعه پایدار جوامع نقش حیاتی دارند.جامعه سالم نیاز به انسان‌هایی با روان سالم دارد.
دسته‌بندی مهارتهای زندگی
دسته‌بندی‌های زیادی برای مهارتهای زندگی وجود دارد که ما در این مقاله به دو مدل از انواع این تقسیم‌بندی‌ها می‌پردازیم.
تقسیم بندی مدل اول، تقسیم‌بندی معروف دیگری است که در آموزش‌های مراکز مشاوره نیز وجود دارد و هر فردی نیاز دارد تا آنها را یاد بگیرد. این تقسیم‌بندی توسط سازمان بهداشت جهانی صورت گرفته است، با عنوان مهارتهای زندگی ده‌گانه شناخته شده است که در زیر آنها را معرفی خواهیم کرد:
خودآگاهی
مهم‌ترین و پایه‌ای‌ترین مهارت زندگی، مهارت خودآگاهی است. شما تا زمانی که خودتان را به خوبی نشناسید، نمی‌توانید سایر مهارتها را یاد بگیرید و به کار ببرید. خودآگاهی یعنی شناخت خودتان و تمام نقاط ضعف و قوت‌تان. اینکه چه مسائلی شما را ناراحت و عصبانی میکند و چگونه می‌توانید این ناراحتی و عصبانیت را با دیگران به اشتراک بگذارید.
همدلی
در این مهارت، شما توانا خواهید شد که احساسات خودتان و دیگران را درک کنید و دلیل بوجود آمدن این احساسات را متوجه شوید. همدلی کردن نوعی توانایی است که در آن شما می‌توانید خودتان را جای دیگران بگذارید و از زاویه دید آنها به دنیا و مسائل نگاه کنید.
ارتباط موثر
ارتباط موثر به معنی انتقال درست و تاثیرگذار پیام شماست. زمانی که شما بتوانید به درستی با دیگران ارتباط برقرار کنید و اثرمثبت بگذارید، این ارتباط موثر شکل می‌گیرد. اگر گاهی می‌بینید که دیگران منظور شما را به درستی درک نمی‌کنند، یعنی ارتباط موثر شما مختل شده است.
ارتباط میان فردی موثر
در این مهارت شما یاد می‌گیرید که سبک ارتباطی‌تان را تغییر دهید. برای مثال اگر به صورت دائمی شما به صورت پرخاشگرایانه با دیگران ارتباط برقرار می‌‌کردید، پس از یادگیری این مهارت سبک ارتباطی خود را به سمت جرات‌مندی تغییر می‌دهید.
کنترل خشم
در این مهارت، شما با روش‌هایی آشنا خواهید شد که با استفاده از آن بتوانید هیجانات منفی مانند خشم و پرخاشگری را مدیریت کنید و به خودتان و دیگران آسیب نزنید.
مدیریت خلق منفی
غم و اندوه گاهی می‌تواند تمامی شبانه‌روز ما را درگیر کند. شما با یادگیری این مهارت می‌توانید این توانایی را داشته باشید که غم و اندوه خود را مدیریت کنید و به سمت افسردگی نروید.
جرأت‌ورزی
یکی دیگر از مهارتهای مهمی که باید آن را بلد باشیم، مهارت جرات‌ورزی است. در این مهارت شما یاد خواهید گرفت که به چه صورت از خودتان دفاع کنید و کسی حق شما را پایمال نکند. بتوانید به راحتی نه بگویید تا آسیب نبینید.
مدیریت استرس
با وجود زندگی مدرن، استرس جزء جدانشدنی زندگی ماست. بنابراین آموختن مهارتی که بتوانیم با کمک آن استرس‌های خودمان را کنترل کنیم، نیاز جدی ماست.
حل مساله و تصمیمگیری
ما هر روز با مسائل زیادی روبرو هستیم. درواقع دائماً مشغول حل مساله و انتخاب راه‌حلیم. از دیگر مهارتهای مهم در مجموعه مهارتهای زندگی، مهارت حل مساله است که به شما کمک میکند، بتوانید مسائل خودتان را حل کنید و بر سر دوراهی قرار نگیرید.یک حل مساله درست، منجر به تصمیمگیری درست میشود. بنابراین حل مساله و تصمیمگیری دومهارت مرتبط با یکدیگر هستند و بسیار مهم هستند.
تفکر خلاق و تفکر نقاد
در طی زندگی ما همیشه نیاز داریم تا به سادگی از کنار بسیاری از امور نگذریم و درباره آنها سوال کنیم. در واقع ما نیاز به تفکر نقاد داریم تا همه چیز را راحت قبول نکنیم. در کنار تفکر نقاد، تفکر خلاق نیز وجود دارد که به شما کمک میکند برای حل مسائل خودتان از خلاقیت استفاده کنید.
در مدل دوم، مهارتها را به چهار دسته کلی تقسیم‌بندی کرده‌ایم و هرکدام از آنها را به صورت مجزا توضیح می‌دهیم. نکته مهم در این طبقه‌بندی این است که آنها باهم در ارتباط هستند.
- مهارت های مربوط به ارتباط بین فردی و روابط انسانی
- مهارت های مربوط به حل مسئله و تصمیم گیری
- مهارت های مربوط به سلامت جسمانی و حفظ سلامتی
- مهارت های مربوط به رشد هویت و هدف در زندگی
مهارتهای مربوط به ارتباط بین فردی و روابط انسانی
این نوع از مهارتهای زندگی، مهارتهای لازم برای ارتباط موثر هستند که منجر به برقراری روابط صمیمانه و تسهیل در ایجاد روابط بین گروههای کوچک و بزرگ، عضویت و شرکت در جامعه و صمیمت بین فردی میشود. این نوع از مهارت های زندگی شامل ارتباط کلامی و غیرکلامی برای برقراری ارتباطات، شرکت در فعالیتهای اجتماعی، درگیر شدن در روابط صمیمانه و نزدیک بین فردی و بیان افکار است. این مهارت ها اغلب در اوایل زندگی از والدین دیگر اعضای خانواده آموخته میشود.
مهارتهای حل مسئله و تصمیمگیری
این نوع از مهارت های زندگی شامل مهارت های لازم برای شناسایی مشکل، جستجوی اطلاعات، ارائه راهحلهایی در مورد مشکل، ارزیابی و تحلیل آنها؛ اجرای راه حل نهایی، تعیین هدف، مدیریت زمان، تفکر انتقادی و حل تعارض است.
مهارتهای مربوط به سلامت جسمانی و حفظ سلامتی
این نوع از مهارتهای زندگی شامل مهارت هایی هستند که مربوط به رشد حرکتی و تعادل، حفظ تغذیه مناسب، کنترل وزن، سلامت جسمانی، ورزش، جنبه های فیزیولوژیکی، جنسی، کنترل استرس و انتخاب فعالیت های تفریحی میشود.سلامت جسمانی وابستگی زیادی به سلامت روانی دارد. زندگی سالم به جای اینکه به عنوان هدف در نظر گرفته شود، باید به عنوان یک فرایند در نظر گرفته شود.
اصول مربوط به سلامت جسمانی و حفظ سلامتی عبارتند است از:
- داشتن احساس خوب، شور شوق و علاقه برای زندگی
- سلامت جسمانی داشتن
- مصون ماندن از بیماری های واگیردار و مسری
- مصون ماندن از خشونت و تصادفات
- به حداقل رساندن وقوع و شدت بیماری های جسمانی و مزمن
مهارتهای مربوط به رشد هویت و هدف در زندگی
این نوع از مهارتهای زندگی شامل مهارتهای لازم برای افزایش رشد هویت فردی و شناخت عاطفی هیجانی از جمله خودکنترلی، حفظ دیدگاه مثبت نسبت به خود، سازگاری با محیط، تعیین ارزش ها، رشد نقش جنسیتی و اتخاذ تصمیمات اخلاقی است. هویت یک موضوع پایدار در سراسر زندگی است. اگرچه نحوه تعاملات با افراد مهم در زندگی، از جمله خانواده و دوستان، عوامل جغرافیایی و رشد شغلی براساس هویت، تاثیرگذار است، اما تحقق یافتن، رشد احساس هویت و هدف در زندگی، یک موضوع فردی است.
